De Tachtigers

'En terwijl de glazen geheven werden, verzekerden de jonge kunstenaars elkaar dat ze ook Nederland zouden redden van alle gezapigheid waarin de kunst hier gevangen zat, en dat ze een nieuwe schoonheid zouden scheppen, die iedereen verbaasd zou doen staan.' De Beweging van Tachtig was geboren. Rond 1880 brengt deze multidisciplinaire kunstenaarsgroep inderdaad een aanzienlijke vernieuwing in het Nederlandse culturele leven, met als centrale kenmerken individualiteit en het l’art pour l’art-principe.

In Salon Saffier een uitgebreid retrospectief. Met aandacht voor een aantal prominente schrijvers die de kern van deze artistieke beweging vormden, waarbij de focus ligt op hun leven, hun schrijfkunst en het belang van hun verdiensten voor de Nederlandse literatuur. Ook een tweetal ‘negentigers’, literaire nazaten van de ‘tachtigers’, komt aan bod.

Frederik van Eeden & Kompanen
'Van de auteurs van de Beweging van Tachtig uit de negentiende eeuw is Frederik van Eeden zonder twijfel de meest veelzijdig getalenteerde: op het literaire vlak was hij dichter, romancier, criticus en toneelschrijver; in zijn beroep vakmatig zeer bekwaam als arts en psychiater, wetenschapper en filosoof; op maatschappelijk terrein sociaal geëngageerd hervormer; politiek was hij een vredestichter; buitenwetenschappelijk muntte hij uit in esoterie en transcendentaal denken; hij verschafte zich een ruime kring van literaire en geleerde vrienden in het Europa zijner dagen,' zo omschrijft het Frederik van Eeden-Genootschap deze markante en boeiende persoonlijkheid wiens leven een afwisseling kende van succes en mislukking.

Frederik Willem van Eeden wordt in 1860 geboren in een Haarlems milieu waarin wetenschap en kunst centraal staan. Na de HBS en het Gymnasium doet hij in 1885 zijn artsexamen en promoveert een jaar later. Hij vestigt zich met een huisartsenpraktijk in Bussum, maar concentreert zich al snel op de psychotherapie.
Samen met Frank van der Goes, Willem Kloos, Willem Paap en Albert Verwey richt hij in 1885 De Nieuwe Gids op, de spreekbuis voor de Tachtigers. Het allereerste nummer van het tijdschrift opent met een fragment van De kleine Johannes, een allegorisch sprookje van Van Eeden. Als boek voor het eerst in 1887 verschenen zal dit werk een van zijn meest gelezene worden. Kort na publicatie opent Van Eeden een psychiatrische kliniek in Amsterdam, waarin mensen onder hypnose worden gebracht om onbewuste angsten aan de oppervlakte te brengen. Het is in deze tijd dat Van Eeden in Parijs Sigmund Freud ontmoet. Ondertussen verwijdert hij zich steeds meer van het l’art pour l’art-principe van de Beweging van Tachtig. Voor Van Eeden is de nadruk op de pure esthetiek en het individualisme van de kunst zeer moeilijk verenigbaar met zijn sociale belangstelling. In 1893 treedt hij dan ook uit de redactie van De Nieuwe Gids. Met Kloos, Lodewijk van Deyssel, Herman Gorter en andere Tachtigers blijft hij contact houden.

Van Eedens linkse politieke bewustzijn neemt toe. In 1898 poogt hij zijn politiek in praktijk te brengen en sticht hij met enige vrienden nabij Bussum de kolonie ‘Walden’. Het experiment is bedoeld om de verschillen tussen arm en rijk te laten wegvallen door de opbrengst van grond gemeenschappelijk te verdelen. ‘Walden’ wordt na veel kritiek van de buitenwereld na negen jaar ontbonden. In 1900 publiceert Van Eeden de psychologische roman Van de koele meren des doods (eenendertigste plaats Nederlandse literaire canon; verfilmd in 1982). Zijn belangrijkste poëzie is onder andere bijeengebracht in de bundels Ellen, een lied van de smart en Van de passielooze lelie.

Na de mislukking van zijn experiment met ‘Walden’ begint Van Eeden zich steeds meer voor de oosterse mystiek en het spiritisme te interesseren. Ter verdieping van levens- en wereldbeschouwing richt hij in 1917 te Amersfoort mede de (nog steeds bestaande) Internationale School voor Wijsbegeerte op. Van Eeden trouwt in zijn leven twee keer en krijgt vier zonen. Naar aanleiding van het overlijden van zijn tweede zoon schrijft hij in 1913 Paul’s ontwaken. Zijn leven lang zoekend naar een leer die hem harmonie en geluk zal brengen wordt hij tien jaar voor zijn dood katholiek. Van Eeden overlijdt in 1932 in zijn woonplaats Bussum.

Jan Fontijn
is neerlandicus en literatuurwetenschapper en werkte lange tijd als universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast was hij literatuurcriticus van Het Parool en Vrij Nederland. Hij is een kenner van literatuur en cultuur rond 1900 en publiceerde veelvuldig over auteurs en literaire stromingen uit die periode. In het bijzonder heeft Fontijn zich beziggehouden met de biografie als literair genre, waarover hij diverse studies schreef. Zijn hoofdwerk is de tweedelige biografie van Frederik van Eeden, waarvan het eerste deel Tweespalt in 1990 en het tweede deel Trots verbrijzeld in 1996 verscheen. Voor Tweespalt ontving hij de Biografieprijs van de stad Dordrecht, het was tevens zijn dissertatie. Zijn meest recente boek Opgebouwd uit hetzelfde: broers en zusters in de literatuur kwam uit in 2011.