De vele gezichten van Sartre & De Beauvoir

Het Franse intellectuele schrijverspaar Jean Paul Sartre (1905-1980) en Simone de Beauvoir (1908-1986) was met name in de jaren vijftig bekend en berucht door hun denkbeelden, geschriften en levenswijze. Hoe wordt tegenwoordig aangekeken tegen de vele gezichten van hun filosofisch gedachtegoed, politieke standpunten en literair werk?

Na een korte weergave van hun levensloop gaat Hans van Stralen in zijn lezing nader in op de afzonderlijke denkbeelden van Sartre en De Beauvoir, om daarna het accent te leggen op de gemeenschappelijke onderwerpen die zij in hun oeuvre hebben uitgewerkt. Dat zijn vooral thema’s die vandaag de dag nog steeds actueel zijn, zoals ‘de ander en de liefde’, ‘geweld en kolonialisme’, ‘het engagement van de intellectueel’, ‘de filosofische roman’, ‘vrijheid en ethiek’ en ‘onderdrukking en feminisme’.
Met voordracht van teksten uit hun werk en beeldmateriaal.

Jean-Paul Sartre
werd in 1905 geboren in Parijs. In 1923 begon hij een studie wijsbegeerte. Tijdens deze jaren ontmoette hij Simone de Beauvoir, zijn levenspartner tot aan zijn dood en een belangrijke spil in de totstandkoming van zijn gedachtegoed.
Beïnvloed door de fenomenologie van Husserl en de existentiefilosofie van Heidegger, ontwikkelde Sartre zich via essays en artikelen tot de wegbereider van het Franse existentialisme. Existentiële vrijheid is hierin een kernbegrip. In een wereld waarin een hogere, zin- en betekenisgevende macht afwezig is, moet de in het leven geworpen mens deze zelf scheppen. De existentie gaat vooraf aan de essentie. De (blik van de) ander is hierin vrijheidsbeperkend en daardoor problematisch. Sartres roman La Nausée (Walging) uit 1938 en L'existentialisme est un humanisme (Het existentialisme is een humanisme) uit 1946 zijn hierin sleutelwerken, evenals diverse toneelwerken van zijn hand, waaronder Huis Clos (Met gesloten deuren) uit 1945.
Onder meer zijn krijgsgevangenschap in 1940/1941 en de Tweede Wereldoorlog zorgden bij Sartre voor een realistischer, politiek geëngageerde filosofie met het marxisme als grondslag. Dit leidde tot vele conflicten met intellectuele tijdgenoten (waaronder met Camus), alsook tot een verschuiving in Sartres existentialisme: vrijheid moest worden verkregen via het collectief in plaats van via het individu.
Samen met De Beauvoir richtte hij in 1945 Les Temps Modernes op, het nu nog bestaande tijdschrift waarin ideeën over politiek, filosofie en literatuur een breed platform vinden. In de jaren vijftig herzag Sartre zijn radicale standpunt ten aanzien van het communisme. Ook keerde hij zich tegen het kolonialisme en sprak zich uit voor de onafhankelijkheid van Algerije. In 1964 kreeg hij de Nobelprijs voor de Literatuur, die hij weigerde. Hij overleed in 1980.

Simone de Beauvoir
werd in 1908 geboren in Parijs. Na een vrome kindertijd onderging zij op haar veertiende een geloofscrisis, waarna zij atheïst werd. Dit verschafte een belangrijke basis voor haar latere existentialistische gedachtegoed, dat sterk – hoewel niet naadloos - overeenkomt met dat van Jean Paul Sartre.
Zij studeerde wiskunde, literatuur en wijsbegeerte. Tijdens haar studententijd ontmoette zij Sartre, die haar partner voor het leven zou worden en wier open relatie al snel onderwerp van gesprek zou blijken in het linkse intellectuele milieu van de jaren vijftig. Beiden bleken essentieel voor de totstandkoming van elkaars werk.
In 1943 besloot zij, na een kort docentschap, zich geheel aan een literaire carrière te wijden. Haar debuut volgde in 1943 met L’Invitée (Uitgenodigd), een autobiografische roman over een driehoeksverhouding. In 1954 ontving zij de Prix Goncourt voor haar roman Les Mandarins (De Mandarijnen), die handelt over de houding van het links-intellectuele milieu in Parijs na de Tweede Wereldoorlog.
In 1949 publiceerde zij haar filosofische essay La Deuxième Sexe (De Tweede Sexe), waarin zij de (rol van de) vrouw door de geschiedenis heen analyseert. Haar conclusie en kernboodschap:'Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt'. De verschillen tussen man en vrouw zijn volgens De Beauvoir niet aangeboren. Ze zijn niet psychologisch en zelfs niet biologisch van aard, maar het resultaat van opvoeding, maatschappelijke structuren en mannelijke onderdrukking. Het werk diende als leidraad voor de feministische discussie en geniet nog altijd een hoog aanzien.
Naast haar omvangrijke literaire en wijsgerige werk, dat nauw met elkaar verbonden is, schreef zij tevens een verdienstelijk autobiografisch oeuvre. In 1986 overleed zij, waarna zij bij Sartre op de begraafplaats van Montparnasse werd begraven.

Hans van Stralen
studeerde theologie, filosofie, Nederlands en literatuurwetenschap. In 1990 promoveerde hij in de letterkunde op modernistische literatuur, in 2009 publiceerde hij zijn dissertatie in de theologie over bekeringsverhalen. Succesvolle studies over het literair existentialisme Beschreven keuzes (1996) en Choices and Conflicts (2005) verschenen van zijn hand. Een inleiding in de hermeneutiek, Denken over duiden, werd in 2012 uitgegeven. Van recente datum is De literaire apologie (2016), voorjaar 2018 komt zijn Bron en bestemming uit. Is als literatuurwetenschapper verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Utrecht. Hij verdiept zich al jaren in Sartre en De Beauvoir, publiceerde over hen en bestudeert de schrijvers met zijn studenten. Bracht in Salon Saffier ook een programma over Rilke en Camus.

Michiel Bijmans
speelde sinds zijn afstuderen van de Arnhemse Toneelschool (2007) rollen in voorstellingen van o.a. het RO Theater, Bonheur Theaterbedrijf Rotterdam, Keesen&co, Zomergasten en Nationale Toneel. Op televisie was hij o.a. te zien in Moeder ik wil bij de revue en de korte film Kattenkwaad. Voor het gezelschap ‘Nieuw Repertoire’ speelde hij o.a. in De Idealisten. Werkt ook als docent en vertolkte eerder op het podium van Salon Saffier de rol van Georg Bendemann in Das Urteil in ‘De Nacht van Kafka’, poëzie van Jean Cocteau en teksten van Hemingway, Rilke en Camus.

Jiska de Wit
studeerde in 2010 af aan de Toneelschool in Arnhem. In de jaren daarna speelde ze onder meer in Kijken naar Julie, gebaseerd op Strindbergs befaamde Freule Julie, een productie die ook een internationale tournee maakte, o.a. naar Rusland en Duitsland. Met verschillende voorstellingen stond ze op het theaterfestival De Parade. Ook speelde ze, in de familievoorstellingen van STIP-theaterproducties in een regie van Daniël van Klaveren, de rol van Nannerl in Zus van Mozart, en later in Neushoornspektakel, gebaseerd op Ionesco’s Rhinoceros.