vrijdag 20 mei 2011 | 20:15 | Lezing, Voordracht
portret van de Zuid-Afrikaanse dichteres
door Robert Dorsman, kenner en vertaler van de Zuid-Afrikaanse literatuur,
en Marita Wessels, dochter van Elisabeth Eybers
met tekstvoordracht en authentiek beeld- en geluidsmateriaal
Hoewel zij zich in 1961 in Nederland vestigde bleef de in Transvaal geboren dichteres Elisabeth Eybers (1915-2007) in het Afrikaans schrijven. Voor haar poëzie, o.a. gekenmerkt door humor, ironie, zelfspot en een schitterend taalgebruik, ontving zij vele literaire onderscheidingen in haar geboorteland en Nederland, waaronder de Constantijn Huygensprijs en de P.C. Hooftprijs voor haar gehele oeuvre.
Eybers-kenners Robert Dorsman en Marita Wessels schetsen een portret van het leven en werk van de vrouw, die met Vasalis en Ida Gerhardt, als één van de drie grote naoorlogse dichteressen te boek staat. Met voordracht en authentiek beeld- en geluidsmateriaal.
De Zuid-Afrikaanse dichteres Elisabeth Eybers werd in 1915 geboren in Klerksdorp, in de voormalige provincie Transvaal te Zuid-Afrika. Ze groeide op in het stadje Schweizer-Reneke, waar haar vader een Nederduits gereformeerde predikant was; haar moeder was docente Engels. Nadat zij op haar zestiende haar middelbare schooldiploma behaalde, schreef ze zich in 1932 - het jaar waarin ze haar bekende gedicht 'Maria' schreef - in voor een studie in de letteren aan de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg, alwaar ze in 1936 haar Bachelor of Arts cum laude behaalde. Hierna werkte ze kort als journaliste en redactrice. 1936 was tevens het jaar waarin ze debuteerde met de bundel Belydenis in die skemering. Trouwde een jaar later met zakenman Albert Wessels, met wie ze drie dochters en een zoon kreeg. Het huwelijk strandde in 1961. Hierna vestigde Eybers zich op 46-jarige leeftijd met haar jongste kind in Amsterdam. Ze bleef daar haar gedichten in het Afrikaans schrijven, waardoor ze een bijzondere positie verwierf in het Nederlandse literaire landschap.
Eybers wordt gerekend tot de zogenaamde Dertigers; deze groep brak bewust met de traditionele en conservatieve instelling van de Zuid-Afrikaanse poëzie, met als doel intiemere, eerlijke poëzie te creëren. De gedichten van Eybers zijn voornamelijk van persoonlijke aard, waarbij de vrouw centraal staat. Haar toon wordt ironisch en humoristisch genoemd, met gevoel voor zelfspot. Vele gedichten tonen echter ook ernst en filosofische bespiegelingen. Haar heimwee naar de ruimte en het buitenleven van Zuid-Afrika was een bron van creativiteit.
Eybers vertaalde een aantal van haar eigen gedichten in het Engels, evenals verhalen van Marga Minco. Haar gedichten verschenen ook in Duitse, Franse, Italiaanse en Hebreeuwse vertalingen. Tijdens haar leven ontving zij vele Zuid-Afrikaanse en Nederlandse literaire prijzen. In 1978 ontving zij bijvoorbeeld de Constantijn Huygensprijs en in 1991 de P.C. Hooft-prijs. Samen met Ida Gerhardt en M. Vasalis wordt ze één van de grootste naoorlogse dichteressen van Nederland genoemd. In 2008 verscheen Klinkklaar, een bloemlezing van haar werk met een vijftigtal gedichten, uitgegeven met een cd waarop de oude dichteres, destijds 90 jaar, deze met heldere en lichte stem voordraagt.
Elisabeth Eybers stierf op 1 december 2007 in Amsterdam. In de overlijdensadvertentie stond deze tekst van haar hand, geschreven in 2006:
Godsdienstigheid beweer / Die siel bly voortbestaan / Terwyl ek self begeer / Om grondig te vergaan.
Robert Dorsman
heeft zich toegelegd op vertalingen van het werk van Zuid-Afrikaanse schrijvers en dichters. Hij vertaalde romans van onder andere Lewis Nkosi, Menán du Plessis, Olive Schreiner en K. Sello Duiker. Met Adriaan van Dis maakte hij een bloemlezing met honderd gedichten in het Afrikaans onder de titel O wye en droewe land. Ook stelde hij bundels samen met werk van Wilma Stockenström en van Antjie Krog, van de laatste is Dorsman de vaste vertaler. Tevens is hij een pleitbezorger van het werk van dichter en zanger Gert Vlok Nel. Zijn vertalingen worden in diverse literaire tijdschriften gepubliceerd. Robert Dorsman vertaalt ook Engelstalige auteurs, onder andere werk van John Updike, Caryl Phillips en Chinua Achebe.
Marita Wessels
werd als tweede dochter van Elisbeth Eybers en Albert Wessels in 1940 geboren in Oost-Transvaal. Ze groeide op in Johannesburg waar ze naar school ging en de universiteit bezocht. In 1961, een jaar nadat haar moeder zich na haar scheiding met haar derde dochter in Amsterdam vestigde, ging ook zij, na verblijf in Engeland en Zweden, naar Nederland. Deed vertaal- en correctiewerk. Om haar astma te verlichten bekwaamde ze zich in tai chi en qigong en ontwikkelde zich via studies in Amerika en China tot een expert op dit gebied. In China gaf zij Engelse les aan studenten van de Sport-Universiteit. Wessels reisde veel in Afrika en de Oriënt. Momenteel woont ze in Bergen waar muziek, literatuur, haar hond en haar tuin belangrijk voor haar zijn.