In de voetsporen van Dirkje Kuik

Door en door Utrechts is Dirkje Kuik (1929-2008), als beeldend kunstenaar en als schrijfster. Bekend door haar rol, toen nog als William Kuik, in Grafisch genootschap De Luis, later als auteur van een veelkleurig en veelvuldig bekroond oeuvre. In haar beeldend werk toonde ze vaak de stad Utrecht en in haar literair werk greep ze terug op herinneringen aan haar leven in de stad, maar ook op haar fascinatie voor onder andere Napoleon en de Italiaanse cultuur. Verval en teloorgang van al wat haar omringt is zowel in haar beeldend als literair werk een belangrijk thema.

De in Utrecht wonende, werkende en gestorven Dirkje Kuik werd in deze stad in 1929 geboren als William Diederich Kuik. Al heel jong voelde hij dat hij als vrouw geboren was in een mannenlichaam. Tweeënvijftig jaar later ging William Kuik na een geslachtsveranderende operatie door het leven als vrouw: Dirkje Kuik was nu echt geboren. Haar ervaringen rond de operatie beschreef ze onder andere in Huishoudboekje met rozijnen (1984).

Dirkje Kuik was een markante vrouw, een dubbeltalent. Tekenen en schrijven lagen voor haar dichtbij elkaar. Als beeldend kunstenaar en schrijfster beschikte zij over een grote verbeeldingskracht en fantasie. 'Ik ga uit van de inval, de associatie, ik buig de verbeelding om naar het fantastische, maar daar komt een stuk bedenking bij te pas.’ Haar verhalen werden door haar ook altijd geïllustreerd.

Na de Avondschool tekenen studeerde ze enige tijd aan de Rijksacademie voor beeldende kunst in Amsterdam, doch ontwikkelde haar talenten en vaardigheden grotendeels op autonome wijze. Als graficus, illustrator en tekenaar legde ze zich toe op het maken van stadsgezichten, figuurvoorstellingen en portretten en zo ontstond in de loop der tijd een omvangrijk en heel persoonlijk fantastisch-figuratief oeuvre.
Ze werkte ook als illustrator van kinderboeken – onder meer van Pinokkio en Baron van Münchhausen, - maakte boekomslagen en tekende voor tijdschriften. Onder het pseudoniem Slachters Keesje tekende ze politieke prenten voor Vrij Nederland.
In 1960 richtte Kuik samen met Joop Moesman en Henc van Maarseveen het befaamde grafisch gezelschap De Luis op. Haar beeldend werk is in het bezit van musea, bedrijven en particulieren en ontving prijzen en een nominatie voor de Gouden Penseel. Vele jaren schreef Kuik kunstkritieken voor Het Parool.

Al vanaf 1959 was zij verbonden aan het literair-politieke tijdschrift Hollands Maandblad, maar haar literaire doorbraak kwam in 1968 en 1969 met respectievelijk Utrechtse Notities - waarvoor zij de prozaprijs van de stad Amsterdam ontving – en haar poëziebundel 45 gedichten. Met onder anderen Gerrit Komrij trad ze in 1969 toe tot de redactie van Maatstaf. Haar literaire vrienden Theo Sontrop, Alain Teister en Jan Emmens stimuleerden en inspireerden haar schrijven.
In haar romans, verhalen en essays toont ze zich een ‘fantastisch verteller’ en creëert ze een heel authentieke sfeer. Een ‘taal-fantaisiste’ noemde ze zichzelf. Haar scherp geobserveerde werkelijkheid en speelse fantasie, vaak vermengd met autobiografische fragmenten, smelten in haar proza samen.

Diverse literaire prijzen vielen haar werk ten deel. De genreoverschrijdende roman De held van het potspel werd in 1974 bekroond met de Vijverbergprijs, de misdaadroman De N.V. Dopiflex – in 1992 genomineerd voor de Gouden Strop, voor Broholm ontving ze in 1998 de Multatuliprijs. In het juryrapport van díe prijs: 'Dirkje Kuik is een vreemde eend in de bijt die zich onderscheidt door een hartstochtelijke belangstelling voor geschiedenis en een zeer eigen stijl.' Haar laatste boek München ’38 verscheen enkele maanden na haar overlijden.

Vanaf haar dood in 2008 tot augustus 2012 was haar voormalig woonhuis en atelier opengesteld voor het publiek als het Grafisch en Literair museum Dirkje Kuik. In september 2012 verscheen een tweede druk van haar bundel 45 gedichten met daarbij een CD waarop Utrechtse dichters de poëzie lezen.

Marijke van Dorst
is een kenner van literatuur uit vroeger tijden en oprichter/artistiek leider van literair theater Salon Saffier sinds 1995. Publiceerde over de Tsjechische schrijvers Karel Čapek en Božena Němcová. Eerder leidde ze voor Salon Saffier de C.C.S. Crone-wandeling. Doet onderzoek naar en publiceert over deze schrijver en was initiatiefnemer van de in maart 2012 verschenen herdruk van Crones De Schuiftrompet. Zij is lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

Boris van den Wijngaard
maakt, speelt en regisseert theatervoorstellingen rondom het werk van schrijvers uit de wereldliteratuur, bijvoorbeeld Pessoa, Pirandello, Kafka, Strindberg, Lorca, Parker, Balzac en ook Couperus en W.F. Hermans. Als voordrachtskunstenaar heeft hij diverse poëzie- en verhalen programma’s op zijn repertoire. Werkt ook mee aan de Saffier-wandelingen rondom Martinus Nijhoff, C.C.S. Crone en de literaire wandeling door de Lange Nieuwstraat. Zie verder www.borisvandenwijngaard.nl.