Nikos Kazantzakis: een leven van zoeken, strijden en denken

Zestig jaar geleden overleed de veelzijdige Griekse schrijver Nikos Kazantzakis (1883-1957), die beschouwd wordt als een van de grootste Europese auteurs. Hij liet een omvangrijk literair oeuvre na en hanteerde als levensmotto: ‘Ik hoop niets, ik vrees niets, ik ben vrij’.

Hero Hokwerda schetst een portret van deze fascinerende auteur die in 1957 één stem te weinig kreeg voor de Nobelprijs en vooral met zijn romans, waaronder Leven en wandel van Zorbás de Griek, grote internationale bekendheid verwierf, zeker na de succesvolle verfilmingen van zijn werk. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw was Kazantzakis ook in Nederland een van de meest gelezen auteurs. De recente nieuwe vertalingen van zijn romans tonen hoe actueel zijn werk is zeker waar het de vluchtelingenproblematiek betreft. Wat gebeurt er als er in een Grieks dorp vluchtelingen arriveren? Nikos Kazantzakis schreef over dit thema reeds in 1948 in zijn inmiddels klassiek geworden en verfilmde roman Christus wordt weer gekruisigd.

Acteur Joop Keesmaat vertolkt fragmenten uit het werk van de schrijver.

Nikos Kazantzakis werd in 1883 geboren in Heraklion op het eiland Kreta in een gegoede familie. Hij studeerde rechten in Athene en filosofie in Parijs bij onder anderen Henri Bergson en schreef een dissertatie over Nietzsche. Beiden zouden mede zijn levenshouding beïnvloeden. Hij was sociaal geëngageerd.
Al in zijn studentenjaren en tijdens zijn hele leven, waarin hij bijna alle werelddelen bezocht, was hij literair en journalistiek werkzaam. Onder andere als vertaler van Homeros, Plato, Dante en Goethe en als auteur van reisbeschrijvingen en toneelstukken. Ook zagen enkele filosofische werken het licht zoals Ascetica. De redders van God en Symposium.
In 1938 – Kazantzakis was toen 55 jaar oud – verscheen zijn belangrijkste dichtwerk, het 33.333 verzen tellende Odyssee, een epos waaraan hij veertien jaar werkte en waarin hij zijn levensfilosofie trachtte te vatten in literaire vorm. Het epos begint waar de Odyssee van Homeros eindigt: na zijn aankomst op Ithaca vertrekt Odysseus weldra weer voor een nieuwe zoektocht.
De roman Leven en wandel van Alexis Zorbás, geschreven in 1941-43, betekende een keerpunt in Kazantzakis’ werk. In zijn romans, die hij beschouwde als ‘populaire’ illustraties van zijn levensfilosofie, beschreef hij waar het hem in het leven echt om te doen is en verweefde hij diverse biografische elementen in sterk bewerkte vorm. Nog zeven romans zouden volgen. Een aantal ervan bracht hem in conflict met de Grieks-orthodoxe kerk; De laatste verzoeking (verfilmd in 1988 door Martin Scorcese) werd door het Vaticaan verboden.
Met Albert Camus, die in 1957 de Nobelprijs won, deelde hij de filosofische en existentiële grondslag van zijn werk; beiden werden beschouwd als modernistisch schrijver.
Al zoekend, strijdend en denkend – veel religieuze en filosofische systemen beproevend - om een geestelijk houvast te vinden, kwam Nikos Kazantzakis tot zijn levensmotto: ‘Ik hoop niets, ik vrees niets, ik ben vrij’, dat te lezen is op zijn graf in Heraklion. Hij overleed in 1957 op 74 jarige leeftijd in Freiburg.

Hero Hokwerda
studeerde klassieke talen en Nieuwgrieks in Groningen en in Thessaloníki (1977-79) Nieuwgrieks. Was van 1979 tot 2014 universitair docent Nieuwgriekse taal- en letterkunde (eerst in Groningen, daarna Universiteit van Amsterdam, van 2007-2013 als hoofd van de opleiding) en literair vertaler uit het Nieuwgrieks. Sinds 2014 is hij als gelieerd gastonderzoeker aan de opleiding Nieuwgrieks verbonden. Daarnaast concentreert hij zich geheel op het vertalen. Tot nog toe heeft hij in boekvorm bijna vijftig titels vertaald, zowel proza als poëzie.
Behalve van Nikos Kazantzakis vertaalde hij proza van Dimítris Chatzís (op wie hij in 1991 promoveerde), Kostas Tachtsís, Fílippos Drakondaïdís en vele anderen, onder wie de Cyprioten Leontios van Neapolis en Kostas Montis. Stelde ook enkele bloemlezingen samen. Poëzie vertaalde hij onder andere van Kostas Karyotakis en Nikos Kavvadías alsook de bloemlezing Zes Griekse dichters. In 2017 begint hij aan een nieuwe vertaling van de gedichten van K.P. Kavafis. Ook in tijdschriften, bijvoorbeeld De Tweede Ronde en Kort verhaal, verschenen zijn vertalingen. Eveneens in – de door hem opgezette en geredigeerde – reeksen Obolos (Griekse poëzie, tweetalig) en Grieks Proza (uitgeverij Ta Grammata).

Joop Keesmaat
was verbonden aan diverse toonaangevende theatergezelschappen waaronder Toneelgroep Theater en het RO-theater. Voor de rol van baron de Charlus in Proust werd hij in 2004 genomineerd voor de (beste mannelijke bijrol) Arlecchino en in 2005 voor de hoogste Nederlandse toneelprijs, de Louis d'Or, voor de solovoorstelling Gilgamesj. Een jaar later won hij deze prijs voor zijn rol in Hersenschimmen naar de roman van J. Bernlef.
Verleende medewerking aan film, radio- en tv-producties, waaronder de hoorspelserie Het Bureau, Bommel en zeer recent De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween. Werd in 2010 gelauwerd voor zijn vertolking van Joop den Uyl in de tv-serie Joop den Uyl en de affaire Lockheed. Speelde ook mee in de drama-series De Prooi, Het Land van Lubbers en De zaak Menten. In Salon Saffier was hij eerder te zien met Gilgamesj, Dido en Aeneas en Metamorphosen.