Primo Levi

De joods-Italiaanse schijver Primo Levi (1919-1987) verwierf internationale erkenning met zijn indrukwekkende verhalen, romans, gedichten en essays over zijn oorlogservaringen. Er werden documentaires, biografieën en films gemaakt over het leven en werk van deze schrijvende chemicus uit Turijn die Auschwitz overleefde. Niet alleen zijn oorlogsgetuigenissen vielen veel waardering ten deel, dat gold ook voor zijn ironische en fantastische verhalen: een mengeling van science fiction en mythologie met een scherp oog voor de romantiek en het avontuur in de wereld van machines.
Levi-deskundige Reinier Speelman schetst een portret van een boeiend schrijver uit de twintigste-eeuwse-literatuur. Met tekstfragmenten en beeld-en geluidsmateriaal.

De Italiaanse schrijver en chemicus Primo Levi (1919-1987) heeft een uitzonderlijk leven geleid. HIj was een zeer intelligent man, die als jood gebukt ging onder het fascistische regime van het Italië in de jaren dertig en veertig. Helaas tekenden de extremen van de Tweede Wereldoorlog zijn leven.
In 1941, op 22-jarige leeftijd, studeerde hij cum laude als chemicus af aan de Universiteit van Turijn. Later ging hij werken in een farmaceutisch laboratorium in Milaan, alwaar hij zijn eerste gedichten schreef en een toenemende politieke bewustwording ervoer, die uiteindelijk zou leiden tot anti-fascistische activiteiten en zijn arrestatie en deportatie door de autoriteiten.
Dankzij zijn status als chemicus en het feit dat hij een beetje Duits sprak, zou hij later Auschwitz overleven. Hij bleek ‘een bruikbare jood’ te zijn en mocht in een fabriek werken waarin ‘ betere’ omstandigheden heersten. In (onder andere) Se questo è un uomo (1947), in het Nederlands vertaald als Is dit een mens, tekende hij zijn ervaringen op. Het evenwicht van intellect en moraal in zijn teksten, evenals de absentie van wraakgevoel en de hoogwaardige literaire kwaliteit van zijn verhalen maken van Levi een bijzonder woordvoerder van de Tweede Wereldoorlog.
Naast de verslagen van zijn ervaringen in de kampen schreef Levi ook ander werk, vooral poëzie. Hij was in zijn laatste jaren actief als journalist, bewerkte enkele verhalen tot luisterspelen, schreef science-fictionachtige teksten en vertaalde Kafka’s Der Prozess en werken van Lévi-Strauss in het Italiaans. Zijn kampherinneringen in het 'Lager', zoals hij het kamp noemde, vormden echter de grootste bron tot (soms koortsachtig) schrijven.
Primo Levi was een rustige, vriendelijke man, die met zijn vrouw Lucia twee kinderen kreeg: dochter Lisa Lorenza en zoon Renzo. Hij stierf in 1987 op 67-jarige leeftijd in Turijn, door een val in het trappenhuis van zijn appartementencomplex vanaf de derde étage. De meningen over de intentie van deze val – ongeluk of opzet – zijn verdeeld. Het doet er ook niet echt toe, als je je realiseert wat Elie Wiesel over Levi’s dood zei: ‘Primo Levi died at Auschwitz, forty years earlier.’

Reinier Speelman
studeerde Italiaans in Leiden, promoveerde er en was daar ook docent. Vanaf 1987 is hij als docent (o.a. oude en moderne Italiaanse letterkunde, vertalen en Italiaanse kunst en cultuur) en onderzoeker (vooral van de joods-Italiaanse letterkunde na de Tweede Wereldoorlog) verbonden aan de Universiteit Utrecht. Van zijn hand verschenen vele publicaties over de Italiaanse literatuur, in het bijzonder over Primo Levi, wiens werk Speelman veelvuldig vertaalde. Daarnaast stelde hij een aantal bloemlezingen samen met hedendaagse Italiaanse verhalen. Naast zijn universitaire arbeid is hij actief als zelfstandig vertaler, geeft hij lezingen over de Italiaanse film, boekverfilmingen en over de actrice Anna Magnani en organiseert hij cultuurreizen naar Italië, Turkije en Cyprus. In Salon Saffier bracht hij eerder met groot succes een programma over Bassani’s roman De tuin van de familie Finzi-Contini.