The Merchant of Venice

De koopman van Venetië, het onbetwistbare meesterwerk van Shakespeare, speelt zich af in het Venetië van de 16de eeuw, waar joden een gehaat bevolkingsdeel vormen. Koopman Antonio heeft geld nodig voor het huwelijk van zijn vriend Bassanio en leent drieduizend dukaten van de joodse woekeraar Shylock. Deze berekent geen rente, maar stelt een lugubere afspraak voor: als Antonio niet op tijd terugbetaalt, moet hij een pond van zijn vlees afstaan. Antonio stemt hiermee in, daar hij er zeker van is dat hij kan terugbetalen. Maar dan slaat het noodlot toe voor de koopman en eist Shylock zijn gruwelijke betaling.

In de film The Merchant of Venice (2004) wordt de rol van Shylock gespeeld door Al Pacino. Jeremy Irons vertolkt de koopman Antonio (zie boven). Met Joseph Fiennes (rol Shakespeare in Shakespeare in love) als diens vriend Bassanio. Met verder onder andere Lynn Collins als Portia. Zij spelen in een regie van Michael Radford, die eerder onder andere Il Postino regisseerdeDe film werd zeer enthousiast ontvangen en verwierf nominaties voor diverse prijzen. Al Pacino werd alom geprezen voor zijn indrukwekkende interpretatie van Shylock.

De koopman van Venetië heeft de gemoederen altijd hevig in beroering gebracht vanwege het vermeend antisemitisch karakter ervan en de discussie gestimuleerd of Shakespeare wel of geen antisemiet was. De figuur Shylock was door Shakespeare oorspronkelijk bedoeld als komisch element in de dubbele liefdesgeschiedenis in het toneelstuk, doch werd gezien als een schurk. Pas in de 20ste eeuw was er meer aandacht voor de positie waarin Shylock als jood in de stad verkeerde en werd de tragische ondertoon van de geldschieter herkend; dat hij ook een hartstochtelijk levend mens was, die in de letter van de wet gelooft. Shakespeare legde hem de beroemde woorden in de mond: 'Heeft een jood geen ogen, geen handen, geen ledematen, geen zintuigen, hartstochten, genegenheden?’

Paul Franssen
is universitair docent Engelse literatuur aan de Universiteit Utrecht. Hij is gepromoveerd op religieuze poëzie uit de Engelse Renaissance, en heeft vele artikelen geschreven over Shakespeare en andere oudere Britse auteurs. Begin 2016 is van hem een boek verschenen over Shakespeare als personage, Shakespeare’s Literary Lives, bij Cambridge University Press. Daarnaast heeft hij twee bundels over Shakespeare mede-geredigeerd: Shakespeare and European Politics (Amsterdam UP 2008) en Shakespeare and War (Palgrave 2008).